غفلت هنرمندان مشهدی از بازار‌های بین‌المللی | گزارشی از نمایشگاه گروهی نقاشیخط در نگارخانه رضوان مشهد

ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ پنجمین نمایشگاه نقاشی خط «هفت هنر» زیر نظر استاد محمود نامجو که شنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ در نگارخانه رضوان افتتاح شد،  تا پنجشنبه ۲۲ خرداد صبح از ساعت ۹ تا ۱۳ و عصر از ساعت ۱۷ تا ۲۰ میزبان بازدیدکنندگان است.

در این نمایشگاه که بیست اثر به نمایش گذاشته شده، ترکیب خطوط نستعلیق و رنگ‌های پویا، فضایی متفاوت و پرانرژی را خلق کرده است، که هم اصالت خوش نویسی ایرانی را حفظ نموده و هم با نگاه نوگرایانه، هنر را به مخاطب امروز نزدیک‌تر می‌کند.

آثار امروزی که هم ریشه در خوش نویسی کلاسیک دارند و هم حس معاصر بودن را منتقل می‌کنند. فضای نمایشگاه پر از رنگ، فرم و انرژی کرده است؛ هر تابلو با بازی هوشمندانه حروف و رنگ ها، مخاطب را به سفری میان معنا و زیبایی می‌برد.

گاهی حروف درهم تنیده و خوانا نبودند، اما بافت و ریتمی معاصر خلق می‌کردند که تماشاگر را جذب می‌کرد و به تفکر وامی داشت.

در برخی آثار، رنگ‌ها نقش اصلی را داشتند و حس و حال درونی هنرمند را منتقل می‌کردند؛ گاهی سرد و آرام مثل زمستان، گاهی گرم و پرشور مثل تابستان. بازدیدکنندگان با دقت به آثار نگاه می‌کردند و هرکس برداشت متفاوتی داشت، در ادامه، گفت وگوی ما با محمود نامجو، مدرس انجمن خوش نویسان مشهد و دو نفر از استادان این رشته را می‌خوانید.

حذف کاغذ در تجارت نقاشی خط

محمود نامجو، هنرمند و مدرس خوش نویسی و نقاشی خط، است که نمایشگاه‌های متعددی را برگزار کرده است؛ او همچنین مؤلف کتاب «آموزش خط نستعلیق» است که یکی از منابع شناخته شده برای یادگیری این هنر به شمار می‌رود. او سبک معاصر و خلاقانه‌ای دارد. آثارش معمولا ترکیبی از خطوط نستعلیق و رنگ‌های زنده است که حس حرکت و انرژی خاصی به بیننده منتقل می‌کند. سیاه مشق‌های او قدرت و استحکام خاصی دارند و بعضی منتقدان، آثار کلاسیکش را یادآور آثار میرزا غلامرضا اصفهانی می‌دانند.

این هنرمند پیشکسوت که در جشنواره‌ها و رویداد‌های هنری زیادی شرکت داشته و جوایزی در زمینه خوش نویسی و نقاشی خط کسب کرده است، گفت: خوشبختانه هنرجویان حاضر در این نمایشگاه وارد دنیای نقاشی خط شده‌اند و طی سال‌هایی که تجربه کسب کردند، حالا می‌توانید تمام تکنیک‌های مختلف این هنر را در آثار ارائه شده شان مشاهده کنید. 

وی اذعان کرد: باعث افتخارم است که مشهد را به سمت نقاشی خط هدایت می‌کنیم. این روز‌ها در تجارت آثار هنری، خوش نویسی دیگر روی کاغذ انجام نمی‌شود و بیشتر آثار روی بوم‌هایی با ابعاد یک متر و بیست سانتی متر به بالا خلق می‌شوند، هرچند آثار این نمایشگاه ابعاد کوچک تری دارند. چندی پیش نمایشگاهی در هتل پارسیان برگزار شد که حدود ۱۸۰ میلیارد تومان آثار هنری به فروش رفت و بیش از هفتاد درصد این آثار، نقاشی خط بودند. وی معتقد است این هنر در مشهد هنوز مهجور مانده و بسیاری تصور می‌کنند که جای خوش نویسی فقط روی کاغذ است، در حالی که این طور نیست. 

نامجو در این باره توضیح داد: یک اثر هنری روی کاغذ بیشتر از چهل سال دوام ندارد، اما کار روی بوم می‌تواند تا پانصد سال ماندگار باشد. کسی که روی خرید آثار هنری سرمایه گذاری می‌کند، به فروش آن در آینده هم فکر کرده است. این هنرمند پیشکسوت دوری از مرکز و نبود ارتباط با نگارخانه‌های تهران و خارج از کشور را عامل توجه نکردن هنرمندان مشهدی به بازار‌های بین المللی دانست و گفت: در بین شهر‌های ایران، مشهد بعد از تهران و اصفهان در جایگاه سوم قرار دارد. 

این نمایشگاه می‌تواند انگیزه‌ای برای خوش نویسان باشد تا به سمت نقاشی خط حرکت کنند. وی در پاسخ به این سؤال که راهکار مؤثر برای حضور مخاطبان در چنین نمایشگاه‌هایی و خرید آثار توسط آن‌ها چیست، گفت: در نمایشگاهی که چندین سال پیش برگزار شد، شهردار اسبق مشهد، بیست اثر خرید و آن‌ها را در سطح شهر روی بیلبورد‌ها به نمایش گذاشت، که باعث آشنایی بیشتر مردم با هنر نقاشی خط شد، اما بعد از آن این روند ادامه پیدا نکرد.

نامجو یادآور شد: تمام اشعار استفاده شده در آثار نقاشی خط از مولانا، حافظ و سعدی است که مردم به آن‌ها علاقه دارند. امروز در تهران اشعار حافظ روی پل‌های هوایی بیلبورد شده‌اند و این اتفاق باید در مشهد هم آغاز شود. این کار باعث تشویق هنرمندان تازه وارد به این عرصه می‌شود. نیاز است کسی از بیرون به مشهدی‌ها تلنگر بزند که در تهران آثار خلق و فروخته می‌شوند، اما شما هنوز به کاغذ و قلم نی پایبند هستید، در حالی که دوران تجارت با کاغذ به پایان رسیده است. برخی هنرمندان به دلیل اینکه با روش‌های سنتی رشد کرده‌اند، هنوز همان مسیر را ادامه می‌دهند.

وی با تأکید بر دانستن تجارت این حوزه توسط مدرسی که می‌خواهد چنین هنری را تدریس کند، بیان کرد: ظرفیت هنری مشهد بالاست، اما اطلاع رسانی کافی انجام نمی‌شود. در استرالیا نمایشگاهی برگزار کردم که با استقبال بسیار خوبی روبه رو شد و تقریبا تمام آثارم را ایرانیان خریدند. این هنر از مرز‌ها گذشته است، اما هنوز انجام دهنده، مدرس و آگاهی دهنده کافی وجود ندارد و باید تجارت آن فعال شود. نهاد‌هایی مثل آستان قدس رضوی و شهرداری باید از هنرمندان حمایت کنند تا این آثار در سطح شهر دیده شوند؛ این کار باعث می‌شود مردم بیشتر به این هنر علاقه‌مند شوند.

نقاشی خط تبدیل فرم حروف به یک ترکیب بصری است

سعید خادمی، مدرس انجمن خوش نویسان مشهد، آثار موجود در این نمایشگاه را به دو قسمت تقسیم کرد و گفت: دسته اول جزئیاتی هستند که از یک سیاه مشق گرفته شده‌اند؛ در این نوع کارها، رعایت دقیق قواعد نستعلیق اهمیتی ندارد. اما در برخی آثار می‌بینیم که هنرمندان با قلم‌هایی که مناسب این کار نیستند، خوش نویسی کرده‌اند.

وی نقاشی خط را نقاشی کردن خط معرفی کرد و توضیح داد: اگر این ساختار رعایت شود، هنرمند موفق خواهد بود. حتی اگر به کار حجم داده شده یا برجسته باشد، مشکلی ایجاد نمی‌شود، چون قرار نیست قواعد خط مثل قلم نی رعایت شود؛ ما بیشتر به دنبال فرم هستیم. قدیمی‌ها هم در کار کتیبه، ابتدا خط را نقاشی و دورگیری می‌کردند، بعد روی کاشی یا سایر هنر‌ها اجرا می‌شد. 

وی ادامه داد: وقتی وارد حوزه نقاشی خط می‌شویم، دیگر مثل خوش نویسی به دنبال ظرافت‌های قلم نیستیم؛ مثلا «حسین زنده رودی» خطاط نیست، اما در نقاشی خط مطرح است، چون از عنصر خط طوری استفاده می‌کند که حس و حال خطوط ایرانی به مخاطب منتقل می‌شود. «محمد احصایی»، یکی از بزرگان این حوزه در جهان، در آثارش بیشتر از خطوط ثلث استفاده می‌کند و فقط فرم حروف را می‌بینید که به یک ترکیب بصری رسیده‌اند.

 مهم این است که این فرم و نقش چه تأثیری بر بیننده می‌گذارد. کسی که این کار را انجام می‌دهد باید با ترکیب بندی، رنگ‌ها و فضای مثبت و منفی آشنا باشد. این موارد با دانشگاه رفتن و کتاب خواندن به دست نمی‌آید؛ تجربه عملی و دیدن آثار دیگران نتیجه بهتری دارد، هرچند مطالعه هم لازم است.

در ادامه حتما بخوانید گام‌های تازه برای اقتصاد هنر و توسعه گالری‌ها در مشهد

نقاشی خط یکی از جلوه‌های نوین خوش نویسی است

محمد علی باقرزاده طوسی، مدرس انجمن خوش نویسان مشهد با ۳۱ سال سابقه تدریس رسمی و عضو هیئت مدیره این انجمن، نقاشی خط را یکی از جلوه‌های نوین خوش نویسی برشمرد و گفت: این هنر عمر زیادی ندارد و ترکیبی از نقاشی و خط است. برخی آن را «خطاشی» هم می‌نامند و اسم‌های مختلفی دارد.

او که هشت سال ریاست انجمن خوش نویسان را برعهده داشته است، آثار این نمایشگاه را مانند هر نمایشگاه دیگری، دارای نقاط قوت و ضعف دانست و بیان کرد: هنرجویان باید با کمک استاد و کلاس‌های جانبی، سطح کار خود را ارتقا دهند.

بخشی از این مسیر به رنگ شناسی، ترکیب و فضاسازی مربوط می‌شود و بخش دیگر به حروف و کلمات خوش نویسی شده. به نظر من، آثار از نظر آناتومی، ساختار و هندسه حروف هنوز جای پیشرفت دارند، اما ترکیب تکنیک‌های نقاشی نقطه قوت آن هاست.

وی جنبه ظاهری و بصری آثار و احساسی که به بیننده منتقل می‌شود را نیز مهم برشمرد و گفت: آثار هنری آرامشی دارند که فرد را از روزمرگی جدا می‌کنند و حس زیبایی خاصی می‌بخشند؛ این احساس در دل خود تعادل و توازن دارد.

این استاد خوش نویسی در پایان مشهد را از نظر خلق آثار هنری دارای ظرفیت بالایی دانست و ادامه داد: نقاشی خط یک هنر جهانی است و همه می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند، حتی اگر زبان فارسی را ندانند. البته تجارت آثار هنری در این شهر هنوز ضعیف است.